Ondernemen en Christelijke Ethiek
Studiemiddag - Vrijdag 11 mei 2012
gepubliceerd: vrijdag, 11 mei 2012
Inspiratie voor christelijke ondernemers
Maakt de tegenwoordige almacht van de economische sector, ook het profijtbeginsel almachtig? Of is er in de maatschappij ruimte voor belangeloze inzet, om niet? Waar vind je de inspiratie daartoe? En, op praktisch niveau, wat inspireert een christelijke ondernemer? Het kwam allemaal aan de orde op de studiemiddag “Ondernemen en christelijke ethiek: een spanningsvolle relatie?”
Organisator was het Centrum van de Sociale Leer van de Kerk (CSLK) met als dagvoorzitter ing. Ph. Weijers BScR, permanent diaken en bestuurslid van het Centrum. De studiemiddag op 11 mei in seminarie de Tiltenberg in Vogelenzang was goed bezocht; door de economische crisis lijkt de vraag naar ethische gedragslijnen te groeien.
“Mission statements en deugden”
Prof dr. J. Graafland van de universiteit van Tilburg, econoom en theoloog, toetste om te beginnen drie gemeenschappelijke elementen van “mission statements” van verschillende banken uit binnen- en buitenland aan de praktijk. Daar was bijvoorbeeld integriteit, en die was meestal goed in orde. Een tweede, de dienstbaarheid, bleek al te wensen over te laten, door de enorme kennisvoorsprong van banken op hun klanten. Maar het was vooral de zorgvuldigheid, lees de kennis van de risico's van complexe financiële producten, die in de praktijk ernstig te wensen overliet.
Tegenover deze drie professionele deugden zette hij spirituele deugden als matigheid, nederigheid, eenvoud, boetvaardigheid en beduchtheid voor geld. Traditioneel zet men deze af tegen het “rationele” eigenbelang. Maar die grens blijkt niet zo scherp, want eigenbelang alleen biedt te weinig houvast. Matigheid lijkt bijvoorbeeld haaks op de economie te staan, maar houdt wel de schulden laag en verkleint risico's. En nederigheid? Wat te denken van aanpassingsvermogen en ontvankelijkheid voor kritiek?
Graafland brak ook een lans voor eenvoud in tijden van steeds meer complexe financiële producten, waardoor geld steeds verder van arbeid af komt te staan. De beduchtheid voor geld is voor hem de rem op de bonuscultuur. Was de crisis te voorkomen geweest met deze deugden? Nee, vond Graafland, maar ze had wel minder heftig kunnen zijn als er meer ruimte was geweest voor transparantie en dus eerlijkheid. En voor meer zorg en dus minder risico's. Hoe nu die ethiek in te bedden? Dat kan op verschillende niveau's: op dat van de markt, op overheidsniveau, op bedrijfstak- en bedrijfsniveau, maar vooral op het niveau van bestuurders en werknemers.
Bonum commune
Prof dr. G. van Wissen, emeritus hoogleraar aan de UvA en voorzitter van het CSLK, onderscheidde in de katholieke leer zoals die zich ontwikkelde sinds de 19e eeuw, vier pijlers: het personalisme of de menselijke waardigheid, de solidariteit, de subsidiariteit, en het “bonum commune”, het gemeenschappelijke goed. Het personalisme uit zich in zorg, in de bescherming van de menselijke waardigheid en de aandacht voor het individu.
Solidariteit geldt vooral tussen jong en oud. Subsidiariteit uit zich in het stimuleren van het nemen van zo breed mogelijk verdeelde verantwoordelijkheid, zoals het voorbeeld leerde van het Amsterdams vervoerbedrijf waar het ziekteverzuim drastisch daalde toen chauffeurs en conducteurs zelf verantwoordelijk werden voor bepaalde lijnen. Het bonum commune uit zich in een samenleving waar mensen samenleven en met en voor elkaar belasting betalen. Dit kan in de praktijk goed werken: in het Duitse Regensburg is er een speciale consultant die bedrijven hierop doorlicht.
Praktijk
Zeer praktijkgericht was de bijdrage van ing. S. Van Harlingen, een katholiek ondernemer die een bedrijf heeft dat zich specialiseert in het opslaan en gebruik van warmte dan wel kou in de aarde. Hij vertelde dat hij elke dag weer via “bijbelcitaat.be” inspiratie put uit Johannes 15, 12-17. 'Die gave van kracht en wijsheid', zo zei hij, 'hield mij op de been bij de opbouw van mijn bedrijf. En ze biedt een antwoord op de vastgelopen ideeën van de kapitalistische economie. Ze brengt je tot goed rentmeesterschap, personeelsbeleid en een spaarzaam financieel beleid, waarbij geld en arbeid aan elkaar gekoppeld zijn.'
Economie van Gemeenschap
Drs. L. Andringa, eerder regiodirecteur van De Nederlandsche Bank en nu econoom bij de Focolarebeweging, sprak over de Economie van Gemeenschap, zoals in 1991 gelanceerd door oprichtster Chiara Lubich. De huidige economie wordt overtroefd door speculatie in het bankwezen. Zo ontstaat een niet reële economische sfeer, en die verliest haar zingeving. Maar de financiële wereld is sterk en laat zich niet reguleren.
Men onderscheidt in de economie een Angelsaksische- en een Rijnlandse school. De Angelsaksische is gebaseerd op de ideeën van de bekende econoom Adam Smith (1776) met zijn grote aandacht voor het individu. Minder bekend is dat zijn tijdgenoot, de Italiaanse econoom Antonio Genovesi, de economie weer in een maatschappelijk kader zette. De Rijnlandse school legt net als hij en de katholieke sociale leer meer de nadruk op de gemeenschap.
Andringa maakte bekend dat er sinds 1991 ruim 450 bedrijven opgericht zijn vanuit de gedachte van Focolare dat je het evangelie niet moet “lezen” maar “leven”. Bedrijven die ook nu overleven en inspireren.
Kopij met dank aan Jury Smit, Rotterdam.
Bundel ‘Ondernemen en Christelijke Ethiek’
De bundel ‘Ondernemen en Christelijke Ethiek’, geeft een verslag van de studiemiddag met alle lezingen. Om de bundel compleet te maken, heeft het CSLK besloten twee zeer relevante en actuele documenten integraal er aan toe te voegen:
- Pontifical Council for Justice and Peace, “Towards Reforming the International Financial and Monetary Systems in the Context of Global Public Authority”
- Commission of the Bishops' conferences of the European Community, “A European Community of Solidarity and Responsibility, A statement on the EU Treaty Objective of a Competitive Social Market Economy”
De prijs van de bundel (ruim 90 pagina's) bedraagt € 9,95 , exclusief verzendkosten € 1,76. Voor bestellingen stuur uw verzoek aan de secretaris van het CSLK, Marieke Karsten, email mkarsten@tiltenberg. Zodra het bedrag is ontvangen op rekening nummer 4986352 t.n.v. Centrum voor de Sociale Leer van de Kerk (CSLK), Vogelenzang, o.v.v. Bundel ‘Ondernemen en Christelijke Ethiek’, zullen wij het boek aan u toezenden.