Bouwen aan een beschaving van liefde
Toespraak nieuwjaarsreceptie bisdom
gepubliceerd: zondag, 14 januari 2024
We zijn ervan overtuigd dat het goed en belangrijk is gelegenheden te scheppen om elkaar te ontmoeten. Wij willen verbinding zoeken, mensen en krachten bundelen, waarbij we ons realiseren dat onze opdracht als mens en als christen verder reikt dan het kerkelijk erf. Want die opdracht gaat over het tot stand brengen van “een beschaving van liefde”, zoals de visie aangeeft die in de katholieke sociale leer is ontwikkeld.
Kern en basis
De kern en de basis van de katholieke sociale leer is de waardigheid van de mens die naar het beeld en de gelijkenis van God is geschapen. God is liefde, zegt de bijbel (1 Jo. 4, 8) en God is relatie, een drieëne God. Zo is de mens wezenlijk sociaal en geroepen om relaties van hartelijke en dienstbare liefde te onderhouden.
Bijzondere verjaardagen
Dit jaar vieren we de bijzondere verjaardag van verschillende kerkelijke documenten die over deze thema’s gaan, zoals de 50e verjaardag van het document van de Pauselijke Raad Iustitia et Pax over de kerk en de rechten van de mens, de 30e verjaardag van het document over de internationale wapenhandel van diezelfde Raad, de 40e verjaardag van de stellingen van de Internationale Theologencommissie over de waardigheid en de rechten van de mens en de twintigste verjaardag van de Instructie over de zorg voor migranten. En paus Franciscus spreekt met grote regelmaat over allerlei kwesties van oorlog en vrede en menselijke waardigheid. Zestig jaar geleden had het tweede Vaticaans concilie het over de godsdienstvrijheid en de zorg voor de vrede, het kweken van een vredesmentaliteit en het voorkomen van oorlog.
Té actueel...
Het pijnlijke is dat al deze documenten nog steeds verrassend actueel zijn; kortom: er is op al deze terreinen in de wereld weinig verbeterd. Ook op dit moment bepalen oorlog en terrorisme het trieste lot van vele volkeren, ook nu is er op tal van plaatsen vervolging van christenen en wordt onze westerse maatschappij te vaak getekend door eenzaamheid, individualisme, onderling wantrouwen en een afrekencultuur.
Kan de katholieke kerk, die zelf ook bepaald niet perfect is, maar beter stoppen met de eindeloze stroom van documenten en initiatieven die op basis daarvan zijn genomen? Heeft het wel zin?
Cultuur van verbondenheid
Het is duidelijk dat onze paus vindt van wél (en ik ook). In 2020 publiceerde paus Franciscus zijn Encycliek Fratelli tutti om opnieuw op te roepen tot een cultuur van verbondenheid en onderling begrip. We zijn allen zusters en broeders. En dat is het: we moeten het blijven zeggen, we moeten ons eigen hart steeds weer opnieuw bekeren; het werk voor de vrede die Christus Zijn leerlingen wenste op de dag van Zijn verrijzenis en waarvoor Hij bad op de laatste avond van Zijn aardse leven, zal nooit áf zijn, maar als het geluid niet meer klinkt, de oproep tot broederlijkheid, vrede en liefde niet meer wordt gedaan, dan is er pas echt reden om de moed te laten zakken. We blijven uitzien naar de dag waarop “tegenstanders elkaar opnieuw de hand reiken en volkeren elkaar trachten te ontmoeten”(Eucharistisch Gebed voor de Verzoening II).
Beschaving van liefde
Moge die beschaving van de liefde, die cultuur van verbondenheid in dit jaar 2024 nog meer in ons hart verworteld raken en uitgangspunt worden van ons denken, doen en handelen, met Gods hulp.
Als je het fundamenteel oneens bent...
Daarbij staan we allemaal voor de vraag: hoe kunnen we het respect bewaren voor de waardigheid van een mens wanneer we het fundamenteel met die persoon of personen oneens zijn of althans in belangrijke waarden een andere opvatting huldigen? Want het is allemaal natuurlijk niet zo moeilijk iemand te respecteren als je die ander alleen maar waardeert en bewondert. Maar wat als dat niet zo is?
Anders denkenden
Hoe het respect te bewaren voor “anders denkenden” is een vraag die in de internationale verhoudingen een rol speel, net zo goed als binnen de kerk en de samenleving en in onze persoonlijke verhoudingen.
Het maken van een onderscheid tussen de mens zelf en diens denkbeelden, keuzes en handelwijzen is essentieel. Niemand hoeft het eens te zijn met wat een ander denkt of doet, met de keuzes die die persoon maakt; als dat zou moeten, zouden we in een dictatuur zijn beland. We mogen van mening en van overtuiging verschillen.
Als we het moreel niet juist vinden
Het kan zeker zijn dat we vanuit ons geloof of onze gewetensovertuiging de keuzes en het handelen van iemand niet moreel juist vinden. De oplossing kan niet zijn dat je er maar het zwijgen toe moet doen, als je het er niet mee eens bent. Toch is het belangrijk dat we ook in die situaties naastenliefde laten zien en respect voor die mens als persoon, omdat we dat verschuldigd zijn aan diens menselijke waardigheid en ook omdat het alleen de liefde is die het hart van een mens kan bewegen.
De zonde en de zondaar
Vanouds wordt dit onderscheid tussen de persoon en diens handelen, uitgedrukt in het adagium dat je de zonde moet haten maar de zondaar moet liefhebben. Hoe ga je daarmee om? Het zijn dilemma’s waar velen van ons in de pastorale praktijk voor staan, maar waar eigenlijk iedereen mee te maken heeft: hoe kunnen we in een missionaire kerk verwelkomend zijn naar mensen van wie we de keuzes niet delen en hen begeleiden?
Oorlog en vrede
In de vragen van oorlog en vrede krijgen deze vragen een eigen dimensie. Het christendom leert ons zelfs de vijand lief te hebben. Heb je vijanden lief, zegen wie jou vervloeken, doe goed aan wie je haat en bid voor wie je lelijk behandelt en vervolgt (vgl. Mt. 5, 43-48). We moeten de liefde bewaren en tegelijk staan voor de waarheid en streven naar een omgeving waarin rechtvaardigheid, vrijheid en veiligheid heersen. Laten we bidden om een rechtvaardige vrede in de conflictgebieden, bij voorkeur door spoedige vredesonderhandelingen, laten we bidden om respect voor de waardigheid van mensen. Laat dat ook ons eigen streven zijn.
