Evangelii Gaudium
gepubliceerd: dinsdag, 11 februari 2014
Vlak voor het Ad Limina bezoek van de nederlandse bisschoppen, stuurde de paus zijn eerste pauselijke Exhortatie de wereld in. Deze zgn. postsynodale apostolische exhortatie draagt de titel ‘De vreugde van het evangelie’ en is de visie van de paus op de in oktober 2012 gehouden synode over de nieuwe evangelisatie.
Centraal staat in deze pauselijke aansporing, de verkondiging van het Evangelie. Franciscus wijst daarbij op nieuwe wegen en nieuwe methoden om de Blijde Boodschap te verkondigen. Deze exhortatie kent echter ook een uitgebreide sociale paragraaf.
Niet verwonderlijk immers evangelisatie kent een wisselwerking; enerzijds roept het Evangelie op tot een sociaal handelen, anderzijds wijst belangeloos sociaal handelen op diens bron, het Evangelie. In een toespraak op het 4e Pastoraal Congres, verwoordde em. hulpbisschop J. van Burgsteden het in 2006 zo: “Evangelisatiebeleid moet uitgaan van de huidige situatie: de wereld is gebroken en we moeten als Kerk een antwoord geven op de huidige wereld. Dit moeten we doen met twee voeten op de aarde en staand in de realiteit.”
De oprichting door bisschop J. Punt in 2008 van het Centrum voor de Sociale Leer van de Kerk geeft invulling aan het voorgaande. Immers, zo benadrukt paus Franciscus, er is een nauwe onverbrekelijke band tussen verkondiging en bevordering van de menselijkheid. “Wij kunnen van de Kerk niet verwachten dat zij het geloof naar de privésfeer laat verdringen en geen invloed meer heeft op het maatschappelijke samenleven”. De paus verwijst daarbij ondermeer naar het werk van de zalige (moeder) Theresa van Calcutta.
Halverwege de exhortatie verwoordt de paus andermaal de sociale dimensie van de evangelisatie als hij schrijft: “Het is niet langer mogelijk te beweren dat religie tot het privéleven beperkt moet worden en dat zij alleen bestaat om zielen op de hemel voor te bereiden. Christelijke bekering vraagt vooral een herziening van die gebieden en aspecten van het leven die te maken hebben met de sociale ordening en bijdraagt aan het algemeen welzijn. [...] De Kerk kan niet aan de zijlijn blijven staan bij het gevecht om gerechtigheid. [...] Iedere individuele Christen en iedere gemeenschap is geroepen om een instrument in Gods hand te zijn ter bevrijding en verheffing van de armen en om hen in staat te stellen volledig deel van de samenleving te zijn” (vgl. Matth, 25, 40).
In het kader van die genoemde sociale ordening en het algemene welzijn, wordt, in navolging van eerdere kerkelijke documenten (zie website CSLK) stevig kritiek geuit op het huidige economische systeem, waarin al te vaak het recht van de sterkste overheerst, en op een wegwerpcultuur waarin de mens nog slechts als consument dreigt beschouwd te worden; “De wereld gaat gebukt onder de nieuwe tirannie van een markt die als een nieuwe God wordt beschouwd en waarin financiële speculatie, corruptie en egoïsme overheersen.” Franciscus wijst daarbij ook op de overheersing van het geld op mens en samenleving en de acceptatie daarvan. Ook nu nog, na een alles overheersende kredietkrisis, lijkt de moraal zich in deze maar moeilijk te gunste te keren gezien recente berichten over exhorbitante bonussen en ditto vertrekpremies van falende en corrupte bestuurders.
De encycliek Caritas in veritate van voorganger paus Benedictus pleitte al voor een onafhankelijk beheersinstituut dat zorg draagt voor een evenwichtige wereldeconomie en de globalisatie op verantwoordde wijze tot stand laat komen. Evangelii Gaudium haakt daar op in door er op te wijzen dat “het idee dat economische groei door een vrije markt onvermijdelijk tot meer rechtvaardigheid en betrokkenheid in de wereld leidt, uitdrukking geeft aan een wreed en naïef vertrouwen in de goedheid van de economische machthebbers en in de verafgode werking van het heersende economische systeem.”
Rechtvaardigheid en betrokkenheid wordt echter gerealiseerd door de dienst aan de naaste, in het bijzonder aan de armen, dichtbij en verder weg. “Zolang de problemen van de armen niet fundamenteel zijn opgelost door verwerping van de absolute autonomie van de markten en de financiële speculatie en door de aanpak van de structurele oorzaken van ongelijkheid, zal er geen oplossing worden gevonden voor de wereldproblemen of voor welk probleem dan ook. Ongelijkheid is de wortel van sociale rampen.”
De kerkgemeenschap heeft in de dienstbaarheid aan de naaste een voortrekkers- en daarmee een voorbeeldrol. Franciscus spoort gelovigen aan tot zorg voor de zwaksten en vraagt bijzondere aandacht voor nieuwe vormen van armoede, zoals dakloosheid, drugsverslaving, vluchtelingen maar ook het groeiend aantal bejaarden die in het rijke westen vergeten dreigen te worden. “Niemand kan zeggen dat hij de armen niet nabij kan zijn, omdat zijn levensstijl meer aandacht voor andere gebieden vraagt.” Met deze bondige uitspraak is de toon gezet van een nieuw pontificaat staand in de traditie van de Kerk, verkondiging en dienst aan de naaste.
Philip Weijers
Permanent diaken
Bestuurslid CSLK